Op zowel de website als de sociale media van Streekarchief Midden-Holland heeft de zogenoemde Schilderijkaart een prominente plek. En dat is niet voor niets. Deze manuscriptkaart brengt prachtig het werkgebied van het streekarchief in beeld én bestaat dit jaar ook nog eens 500 jaar! Ter gelegenheid van dat jubileum brengt het streekarchief de kaart uit als A2-poster, die vanaf nu te koop is.
Schilderijkaart Krimpener- en Lopikerwaard
Op de schilderijkaart is een indrukwekkend rivierenlandschap afgebeeld met de regio tussen Utrecht en Rotterdam, met steden zoals Gouda, Schoonhoven, Dordrecht, Rotterdam, Woerden en Oudewater, maar ook alle dorpen in de Krimpenerwaard, Schieland en de Lopikerwaard, zoals Moordrecht, Polsbroek, Stolwijk, Krimpen en Ouderkerk. De schilderijkaart is gedateerd op het jaar 1520. Hij moet in ieder geval van vóór 1530 zijn, omdat de toren van IJsselstein, gebouwd van 1530-1537 nog ontbreekt. De nieuwe brug bij Nieuwerbrug van 1510 staat er wel op.
Oude vermelding van kaart
In de Goudse stadsrekeningen uit die periode (1506 – 1543) wordt één post vermeld, die op de schilderijkaart betrekking kan hebben:
“Betailt Pieter Dircxz., glaesmaker, van ii carten te maken opte loop van den IJsel XVIII s. IIII d. ende van ’t parkement dair die carten op gemaict sijn VII d.”
(Bron: Oud Archief Gouda inv.nr. 0001. 1178, fol. 42 = Stadsrekening over 1520)
Glazeniers en kunstenaars
De glazenier en schilder Pieter Crabeth, afkomstig uit Cuyk, vestigt zich rond 1511 in Gouda. Hier worden ook zijn later wereldberoemde zonen Dirck en Wouter Crabeth geboren. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van een deel van de prachtige Goudse Glazen in de St.- Janskerk. Glazeniers of glazenmakers maakten vroeger niet alleen de gebrandschilderde glazen, maar ook de ontwerpen hiervoor en waren daarom vaak ook kunstschilders en tekenaars.
De kaart is waarschijnlijk vervaardigd om de waterhuishouding en het rivierenlandschap rond Gouda in kaart te brengen en vertoont overeenkomsten met de oudste kaart uit de collectie van het streekarchief die dateert van 1498. Op deze vijftiende-eeuwse schetsmatige plattegrond worden oplossingen aangeduid om de verzanding tegen te gaan van de Hollandsche IJssel, een probleem dat echter nooit is opgelost. Beide kaarten laten veel dezelfde details zien, zoals molentjes en waterlopen die uitkomen op de rivieren. Waarom sommige delen van de schilderijkaart donkergroen zijn afgebeeld, is echter niet bekend.
In het verleden is de perkamenten kaart opgespannen geweest en ingelijst en heeft waarschijnlijk in het stadhuis in Gouda gehangen. In 1993 is de kaart gerestaureerd en vervolgens gedigitaliseerd, zodat op de kleinste details kan worden ingezoomd via de website www.samh.nl of nu met deze poster thuis. De poster is te koop voor € 7,50 in de pop-up winkel van Kruim in de Chocoladefabriek in Gouda of via de webshop www.dewinkelvankruim.nl. Het streekarchief zet vaker onderdelen uit haar collectie in de etalage. Zo zijn er ook een serie prachtige ansichtkaarten én een bijzonder mondkapje met de instructie voor de Goudse pesthuismeester verkrijgbaar.
