Hoge transacties via buitengerechtelijke afdoening kunnen alleen nog tot stand komen na toestemming van het gerechtshof. Ook wordt het mogelijk om bij strafbeschikking voorwaardelijke straffen op te leggen. Deze voorstellen en meer staan in het conceptwetsvoorstel dat minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid vandaag in internetconsultatie brengt, naar aanleiding van de evaluatie van de Wet OM-afdoening.
Buitengerechtelijke afdoening
De officier van justitie kan met een strafbeschikking, zonder tussenkomst van de rechter, een straf of maatregel opleggen. Dit is ingevoerd met de Wet OM-afdoening die op 1 februari 2008 in werking trad. De officier van justitie kan hierdoor onder meer een geldboete, rijontzegging of taakstraf tot 180 uur opleggen, als hij vaststelt dat een overtreding of misdrijf is begaan waar niet meer dan zes jaar gevangenisstraf op staat. Het opleggen van een gevangenisstraf blijft een taak van de rechter. De strafbeschikking is inmiddels niet meer weg te denken in het strafbestel. Maar er ontbreekt een belangrijke mogelijkheid.
Verkorten doorlooptijden
In de praktijk wordt het als een gemis ervaren bij buitengerechtelijke afdoening dat de officier van justitie in een strafbeschikking geen voorwaardelijke straffen kan opleggen. Als de officier van justitie het opleggen van een voorwaardelijke straf wenselijk vindt, moet deze de verdachte nu steeds dagvaarden om voor de (politie)rechter te verschijnen. De rechter kan wel voorwaardelijke straffen opleggen.
Dit komt een evenwichtige zaakverdeling tussen openbaar ministerie en rechter niet ten goede, omdat zo juist lichtere zaken voor de rechter komen terwijl zwaardere zaken met onvoorwaardelijke straffen wel door de officier van justitie kunnen worden afgedaan. Een evenwichtige zaakverdeling kan bijdragen aan het verkorten van doorlooptijden van de afdoening van strafzaken. Dat is, gezien de structurele achterstanden in de afdoening van strafzaken, van groot belang.
Rechterlijke toets hoge transacties
Hoge transactie bij financieel-economische strafzaken waarbij rechtspersonen zijn betrokken, zijn in de praktijk een alternatief voor berechting door de rechter. Een voorbeeld is het door ING Bank N.V. geaccepteerde transactieaanbod van 775 miljoen euro vanwege ernstige nalatigheden bij het voorkomen van witwassen. Zulke hoge transacties komen volledig buiten de rechter om tot stand. Om de transparantie van het schikkingsproces te vergroten en de legitimiteit daarvan te versterken, introduceert het conceptwetsvoorstel een rechtelijke toetsing bij hoge transacties.
Vergroten doelmatigheid
Bij elkaar genomen dragen de wijzigingen in de regeling van de transactie en strafbeschikking bij aan het realiseren van de hoofddoelstellingen van de Wet OM-afdoening: het vergroten van de doelmatigheid van de buitengerechtelijke afdoening, het versterken van de juridische grondslag van de buitengerechtelijke afdoening en het benutten van de capaciteit bij de zittende magistratuur voor het afhandelen van zaken die daarvoor meer in aanmerking komen.