Binnenland – Hoe versterken we de democratie, de rechtsstaat en het werk van het parlement? In een tussenstand schetst de staatscommissie parlementair stelsel mogelijke oplossingen voor problemen die de commissie eerder in een probleemverkenning signaleerde.
Deze schets is een tussenstand, nog geen eindrapport. Veel mogelijke oplossingen zal de staatscommissie nog uitwerken of afwegen in een eindrapport. Dat volgt eind dit jaar.
Balans in democratische rechtsstaat
Uitgangspunt voor de staatscommissie is de representatieve democratie. Het parlement vertegenwoordigt zo goed mogelijk de hele Nederlandse bevolking. Maar niet iedereen is of voelt zich genoeg vertegenwoordigd, er zijn verbeteringen mogelijk. Vormen van directe democratie via een referendum of andere instrumenten voor directe zeggenschap kunnen soms een aanvulling zijn.
Tegelijkertijd is Nederland een rechtsstaat. Iedereen heeft belangrijke vrijheidsrechten, vastgelegd in de Grondwet, beschermd door de rechtspraak en andere onafhankelijke autoriteiten.
Beide pijlers van de democratische rechtsstaat moeten in balans zijn en blijven. Het functioneren van het parlement moet daarbij aansluiten.
Mogelijke verbeteringen
Voor het versterken van de democratie, de rechtsstaat en het werk van het parlement heeft de staatscommissie een aantal mogelijkheden op een rij gezet. Hieronder de punten die het meest in het oog springen.
De democratie versterken
- Een bindend correctief referendum als uiterste middel zou de representatieve democratie kunnen versterken. Zonder opkomstdrempel, maar bijvoorbeeld met een ‘uitkomstdrempel’ die bepaalt welke uitkomst de doorslag geeft. Dit naast andere instrumenten voor meer directe invloed van de bevolking op de politieke besluitvorming vooraf.
- Het kiesstelsel kan meer op personen dan op partijen en meer op kandidaten in alle regio’s ingericht worden.
- De opkomst bij verkiezingen kan omhoog door ‘early voting‘ (stemmen vóór de verkiezingsdag), door meer stembussen bij bijvoorbeeld mbo-instellingen en door stemmen uit het buitenland gemakkelijker te maken.
- Een direct-gekozen formateur kan kiezers meer invloed op de kabinetsformatie geven. Kiezers stemmen dan op een partij, maar ook op een formateur.
De rechtsstaat versterken
- Een Constitutioneel Hof dat wetten mag toetsen aan een deel van de Grondwet, met name de klassieke grondrechten. Dit zou voorkomen dat ‘gewone’ rechters in politiek vaarwater terecht komen. Daarnaast meer aandacht voor de Grondwet vooraf, bij het ontwerpen van wetten.
- Regels en openheid over digitale politieke campagnes (met toezicht) kan manipulatie van kiezers voorkomen.
- Een maximum aan giften voor politieke partijen uit binnen- en buitenland kan ongewenste afhankelijkheid voorkomen.
- Geschiedenis en staatsinrichting als verplicht vak in het hele voortgezet onderwijs, een nationale dag van de democratische rechtsstaat.
Het parlement versterken
- Een regeling bij conflicten tussen Tweede en Eerste Kamer, als in de Eerste Kamer geen meerderheid is voor een wet die in de Tweede Kamer is aangenomen. Dat zou kunnen door te regelen dat de Eerste Kamer een voorstel terug kan sturen naar de Tweede Kamer of door het voorstel te behandelen in een gezamenlijke commissie van beide Kamers. Herzieningen van de Grondwet zouden (in tweede lezing) in een verenigde vergadering van Eerste en Tweede Kamer samen behandeld kunnen worden.
- Regels voor situaties waarin de nationale politiek niet alles voor het zeggen heeft: bij voorgenomen beleid van de Europese Unie, bij decentralisatie van bevoegdheden naar provincies of gemeenten, en bij verzelfstandigingen en privatiseringen.
- Betere inhoudelijke ondersteuning van het parlement (meer gebruik van kennis van buiten, betere communicatie over het werk van het parlement als geheel)
