Binnenland – Iedereen kan op zeker moment in zijn leven in een nare situatie terecht komen, zoals een problematische echtscheiding, dreigend ontslag, hoog oplopende schulden of een conflict met een overheidsinstantie. Veel mensen voelen zich in dit soort situaties genoodzaakt de juridische weg te kiezen. Daar wil het kabinet verandering in brengen. Het kabinet wil meer dan nu het geval is problemen van mensen aan de voorkant, dichtbij huis en in een vroeg stadium oplossen. En alleen waar nodig de weg van een juridische procedure bewandelen. Dat is de kern van het voorstel van minister Dekker voor Rechtsbescherming om het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand te moderniseren. De ministerraad heeft daar mee ingestemd.
Laagdrempelige rechtsbijstand
Minister Dekker: “Het gaat mij erom dat problemen van mensen snel, effectief en laagdrempelig opgelost worden. Soms kan dat niet anders dan via de rechter, maar vaak kan het ook op een andere manier. Met dit voorstel gaan we ervoor zorgen dat de oplossing centraal staat en niet de procedure. Zo kunnen mensen snel hun probleem achter zich laten en verder gaan met hun leven.”
Toegenomen juridische druk
Het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand is de afgelopen 17 jaar gestegen met ruim 40%. Maar de toegenomen juridisering biedt lang niet altijd een oplossing voor de onderliggende moeilijkheden. Vaak is er sprake van een complexe samenhang van juridische, financiële, medische of sociale problemen. In zulke gevallen verandert een gerechtelijk vonnis over één aspect weinig aan wat er werkelijk aan de hand is. Daarnaast zie je dat conflicten soms onnodig op scherp komen te staan door de juridische weg in te slaan, zoals bij arbeidsconflicten of hoog oplopende burenruzies. Dat alles vraagt om een andere, meer integrale aanpak, dicht bij de rechtzoekende: sneller, effectiever en laagdrempeliger.
Moderniseren
Daarom wil het kabinet het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand moderniseren. De toegang tot dat nieuwe stelsel begint heel breed, met informatie en advies voor iedereen. Het spitst zich vervolgens steeds meer toe, waardoor mensen precies die hulp krijgen die ze nodig hebben om hun problemen aan te pakken. Toegang tot het recht blijft daarbij voor iedereen gegarandeerd. Als een gang naar de rechter of andere juridische bijstand echt nodig is, dan staat die weg altijd open, voor iedereen. Dat geldt ook voor de laagste inkomensgroep, die dan een beroep kan doen op een gesubsidieerde advocaat.
Herziening langs vier lijnen
Ten eerste komt er voor iedereen meer informatie en beter advies beschikbaar. Veel mensen zijn gebaat bij beter toegankelijke informatie online, waarbij te denken valt aan voorbeeldbrieven of een vraagbaak. Maar ook mensen die persoonlijke hulp zoeken, kunnen straks dichtbij huis terecht op een juridisch spreekuur in de eigen buurt bij de bibliotheek of in het wijkcentrum. Daar zitten hulpverleners die het juridische aspect van een probleem herkennen en ook de weg weten in het plaatselijke hulpaanbod. Daardoor ontstaat een betere koppeling tussen het juridische en sociale domein.
Kritischer kijken
In de tweede plaats komt er een vorm van triage aan de voorkant. Er zal kritischer worden gekeken welke zaken wel en welke niet in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Een onafhankelijke instantie maakt de afweging of rechtsbijstand echt noodzakelijk is, of dat iemand juist gediend is bij andere vormen van hulp.
Vergoeding voor oplossingen
In de derde plaats krijgen rechtsbijstandsverleners straks een vergoeding voor de oplossing die ze bieden en niet, zoals nu, om te procederen. Het kabinet introduceert iets nieuws: rechtshulppakketten. Die voorzien in een behandeling van het probleem voor een integrale, vooraf bepaalde prijs. Daarmee weten rechtszoekenden en hulpverleners vanaf het begin waar ze financieel aan toe zijn. Zo’n hulppakket bevat diverse elementen. Denk bijvoorbeeld aan advies, mediation of hulp bij onderhandeling. Als die stappen een uitkomst bieden, is procederen niet nodig. De aanbieder krijgt dan ook zonder procederen de afgesproken vergoeding voor de geboden oplossing.
Minder formeel, minder escalatie
Ten slotte is het van belang dat de overheid kritisch naar zichzelf kijkt. Te vaak benaderen overheidsinstanties burgers te formalistisch, terwijl een meer informele aanpak leidt tot minder escalatie. Er komt daarom meer ruimte voor persoonlijk contact en voor maatwerk. Als een zaak toch voor de rechter komt en de overheid verliest, dan wil het kabinet dat er een hoge proceskostenvergoeding volgt bij wijze van sanctie. Zo is er straks ook voor de overheid een stok achter de deur om onnodige procedures te voorkomen.
Toegang tot recht garanderen
Het blijft de taak van het kabinet om de toegang tot het recht te garanderen, maar ook om de overheidsuitgaven niet te laten ontsporen. Daarom wil het de uitgaven voor de gesubsidieerde rechtsbijstand op het huidige niveau van ruim 400 miljoen euro per jaar houden. Daar wordt niet op gekort. Met deze uitgaven zit Nederland vergeleken met andere landen al aan de top. Voor de rechtshulpverleners zal deze stelselherziening leiden tot minder zaken, maar er ontstaat wel ruimte voor een betere beloning.
Problemen echt oplossen
De komende tijd wordt het nieuwe stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand verder uitgewerkt en stapsgewijs ingevoerd. Daarbij zetten we in op een stelsel dat het recht toegankelijk maakt voor iedereen, een stelsel dat helpt om problemen van mensen echt op te lossen en dat daarmee onze rechtsstaat verder versterkt.
