Het politieke en maatschappelijke debat over het raadgevend referendum mag geen eindpunt zijn van het gesprek over hoe we mensen bij politiek en democratie kunnen betrekken. Het kabinet en de partijen in het parlement dienen te blijven zoeken naar manieren om mensen invloed te geven op belangrijke beslissingen die hun leven raken. Daarvoor pleit de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in zijn Signalement ‘Over referenda en andere vormen van burgerparticipatie op nationaal niveau’.
De door dit kabinet voorgenomen intrekking van de Wet op het raadgevend referendum was voor de Raad aanleiding om een signalement op te stellen over het referendum en andere mogelijke vormen om mensen bij politiek en democratie te betrekken. Met dit signalement wil de ROB laten zien dat er verschillende vormen van referenda zijn. De voor- en nadelen daarvan zijn op een rij gezet. En door het uitlichten van drie andere mogelijkheden voor het organiseren van burgerbetrokkenheid, laat de ROB zien dat er naast referenda ook tal van andere manieren zijn om mensen bij politiek en democratie te betrekken. In zijn signalement licht de ROB drie andere vormen uit, namelijk: burgerfora, internetconsultatie en het burgerinitiatief.
Burgerfora
Met een nationaal burgerforum – een door de regering of het parlement geselecteerde groep van burgers die een publiek thema bespreken en daarover adviseren – heeft Nederland weinig ervaring. Het door de regering ingestelde Burgerforum kiesstelsel uit 2006 kreeg pas in 2017 een zeker vervolg met de zogenaamde V-100; een door de Tweede Kamer geselecteerde groep van 100 burgers die debatteren en vragen stellen over de jaarverslagen van ministeries. Nadelen van burgerfora, zoals het beperkte bereik en de vaak gebrekkige representativiteit, kunnen worden tegengegaan door adviezen van een burgerforum in een referendum aan de hele bevolking voor te leggen, zoals in Ierland in mei 2018 gebeurd is rond de abortuswetgeving.
Internetconsultatie
Internetconsultatie biedt burgers de mogelijkheid te reageren op wetsvoorstellen. In de praktijk maken burgers meestal weinig gebruik van deze mogelijkheid en zijn diegenen die wel participeren vooral hogeropgeleiden, belangenorganisaties en actiegroepen. Via publiekscampagnes zou de rijksoverheid internetconsultatie breder onder de aandacht moeten brengen, vooral van diegenen waarvan verwacht mag worden dat zij geraakt worden door het betreffende wetsvoorstel. En door de website internetconsultatie.nl interactief te maken kan de deliberatieve kwaliteit van het instrument een positieve impuls krijgen.
Burgerinitiatief
Het nationale burgerinitiatief biedt burgers sinds 2006 de mogelijkheid onderwerpen op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. Gemiddeld zijn er sinds 2006 jaarlijks twee burgerinitiatieven ingediend. De helft daarvan werd niet ontvankelijk verklaard. De Tweede Kamer doet er goed aan kritisch te blijven kijken naar de drempels die zij opwerpt voor burgerinitiatieven.
Voor alle vormen van burgerparticipatie geldt dat periodieke evaluatie van het feitelijke gebruik ervan, op zijn plaats is. Een lerende overheid is een groot goed, zeker als het om de praktische invulling van de democratie gaat.
Leren van ervaringen op lokaal niveau
Op lokaal niveau wordt volop geëxperimenteerd en gewerkt met alternatieve vormen van democratie. Zo zijn er tussen 1990 en 2017 150 lokale referenda gehouden. De vorm varieerde. In bijna de helft van de gevallen werd een binaire ja/nee-vraag gesteld, in een derde van de gevallen werden meerdere opties geboden en een achtste van de referenda bevatte meerdere vragen. Bij het denken en debatteren over vormen van burgerparticipatie kan de nationale politiek haar voordeel doen met ervaringen op lokaal niveau.
