Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft in 2021 verbeteringen doorgevoerd in haar financieel beheer. Ondanks een stijging in de corona-gerelateerde uitgaven en verplichtingen in 2021, nam het aantal tekortkomingen met betrekking tot onrechtmatigheid af. Een concreet resultaat is dat afgelopen jaar in vrijwel alle gevallen (98%) het parlement tijdig geïnformeerd werd over de corona-uitgaven. In 2020 ging het om circa 50% van de gevallen. Dit staat in de tweede voortgangsrapportage verbetering financieel beheer die minister Ernst Kuipers (VWS) vandaag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.
Ministerie VWS moest snel handelen door omstadigheden
Het onvoorspelbare verloop van de pandemische situatie en de komst van nieuwe varianten zorgde ervoor dat het ministerie ook in 2021 voortdurend snel moest acteren en er daardoor op bepaalde momenten noodgedwongen aanspraak werd gemaakt op een uitzondering op de aanbestedingsregels. Door de coronabestrijding waren er in 2021 13 aanvullende begrotingen nodig. De daadwerkelijk corona-gerelateerde uitgaven in 2021 waren € 8,2 miljard en de aangegane verplichtingen € 9,9 miljard in 2021. Voor de verplichtingen geldt dat deze ook in 2022 nog tot uitgaven kunnen leiden, bijvoorbeeld omdat een overeenkomst (en daarmee een verplichting) eind 2021 is aangegaan en pas in 2022 leidt tot een uitgave. De belangrijkste uitgavenposten waren het corona test- en vaccinatiebeleid.
Dwingende spoed
Ondanks een stijging in de corona-gerelateerde uitgaven en verplichtingen in 2021, nam het aantal tekortkomingen en daarmee de totale onrechtmatigheid in 2021 af ten opzichte van 2020. Onder deze onrechtmatigheid vallen de inkopen die door VWS gedaan zijn met een beroep op ‘dwingende spoed’. Een voorbeeld hiervan zijn de aankopen van zelftesten voor het zelftestbeleid in het onderwijs. Door met ‘dwingende spoed’ in te kopen kon het advies van het OMT snel worden opgevolgd, waardoor het onderwijs weer sneller open kon. Inkopen via ‘dwingende spoed’ is mogelijk binnen de aanbestedingsregels en vraagt een gedegen onderbouwing waarom voor die uitzonderingsgrond wordt gekozen.
Niet volledig controleerbaar
Het is niet volledig controleerbaar of het gebruik van ‘dwingende spoed’ terecht is geweest en of het beleid al dan niet conform de geldende wet- en regelgeving tot stand is gekomen. Het label ‘onzeker’ betekent dus niet dat de uitgaven per definitie onrechtmatig zouden zijn geweest. Ook geldt dat niet alle inkoopdossiers volledig waren en dit leidde tot een onrechtmatigheid. Daarnaast kon niet altijd adequaat worden gecontroleerd of een prestatie was geleverd conform de vooraf gestelde voorwaarden, zoals bij het aantal afgenomen testen door werkgevers.
Structurele verbetering komende jaren
In 2020 concludeerde de Algemene Rekenkamer ernstige tekortkomingen in het financieel beheer bij het ministerie van VWS. Ondanks de in 2021 ingezette verbeteringen, uitbreiding van het aantal medewerkers in de financiële functie met 20 en verkregen inzicht in de benodigde vervolgstappen erkent VWS dat de tekortkomingen niet in een jaar kunnen worden opgelost. Deels ook vanwege de aanhoudende hectiek en urgentie van de coronabestrijding. Het ministerie van VWS werkt daarom in 2022 aan verdere stappen om haar financieel beheer te verbeteren.
