Het college van B&W van Zaanstad wil dat er vanaf het toeristenseizoen 2026 verplichte kaartverkoop komt voor toeristen die de Zaanse Schans bezoeken, om zo de hoognodige investeringen in het immens populaire gebied te kunnen realiseren. Om dit mogelijk te maken legt het college nu aan de gemeenteraad een aantal verder uit te werken principebesluiten voor.
De belangrijkste elementen uit het voorstel zijn:
- De Zaanse Schans is een icoon van de Zaanstreek en vormt een belangrijk onderdeel van de regionale identiteit. Het erfgoed en de leefkwaliteit voor bewoners dreigen ernstig aangetast te worden door overtoerisme. Dit overtoerisme heeft grote gevolgen voor veiligheid, leefbaarheid en leidt tot oplopend achterstallig onderhoud
- Inkomsten uit entreetickets zijn nodig voor de noodzakelijke investeringen in het hele gebied
- Om ticketverkoop mogelijk te maken worden wegen en paden aan de openbaarheid onttrokken. De Zaanse Schans is dan niet meer vrij toegankelijk zoals nu
- Een ticket gaat voor toeristen inclusief BTW € 17,50 kosten – inwoners van Zaanstad en Wormerland plus een aantal specifieke groepen houden gratis toegang
Na besluitvorming op deze hoofdpunten gaat het college verder met uitwerking.
Efteling, Rijksmuseum, Zaanse Schans top-3 populairste dagtrips
De inkomsten uit kaartverkoop zijn nodig voor investeringen in zowel onderhoud als behoud van het erfgoed, evenals verbetering van de veiligheid en leefbaarheid in dit bijzondere gebied aan de rand van Zaanstad. De Zaanse Schans is door dit levende erfgoed – na de Efteling en het Rijksmuseum – de meest populaire dagtrip in Nederland met jaarlijks bijna drie miljoen bezoekers.
2020: ontwikkelstrategie en coronacrisis
Na een positieve zienswijze door de gemeenteraad is in 2020 door het College van B&W een ontwikkelstrategie vastgesteld voor het toekomstbestendig maken van de Zaanse Schans. Toen al bestond de noodzaak tot behoud van het erfgoed en creëren van een balans tussen leefbaarheid en toerisme in het hele gebied. Over de hiervoor benodigde middelen zijn destijds geen keuzes of voorstellen gemaakt. Door de coronacrisis bleven de toeristen een paar jaar weg en verdween de noodzaak tot ingrijpen achter de horizon.
Nu: Coronarust voorbij
Sinds 2022 is de drukte echter weer als vanouds. In 2024 trok de Zaanse Schans 2,6 miljoen bezoekers. Daarmee zijn ook alle problemen door het overtoerisme in volle hevigheid terug. Met de principebesluiten die het College van B&W nu aan de raad voorlegt komt uitvoering van de ontwikkelstrategie een stapje dichterbij. De voorspelling van het Nationaal Bureau voor Toerisme is dat het internationaal toerisme naar Noord-Holland de komende jaren groeit met 37%. Dat gaat óók extra drukte – en druk – betekenen op de Zaanse Schans. Zaanstad wil dit voor zijn.
Inkomsten uit toerisme uitgelezen kans
Wethouder Wessel Breunesse: “De Zaanse Schans is nooit bedacht als de internationale publiekstrekker die het nu is, met miljoenen bezoekers van over de hele wereld. Het is een plek waar Zaans erfgoed terecht kon dat elders gesloopt dreigde te worden in de naoorlogse jaren. Sinds een aantal jaren is De Zaanse Schans een landelijk symbool voor overtoerisme. Het erfgoed staat ernstig onder druk en er is geen budget beschikbaar om te investeren in het behoud ervan. We willen dit behoud doen zonder een beroep op de portemonnee van de Zaanse belastingbetaler. Juist de internationale toeristische belangstelling biedt een uitgelezen kans om de benodigde inkomsten te genereren voor de investeringen om de Zaanse Schans te kunnen behouden”.
Investeringen dringend nodig
De Zaanse Schans heeft dringend investeringen nodig in onderhoud en behoud van al het historische erfgoed, verbetering van de veiligheid en aanpak van openbare ruimte in het hele gebied. Niets doen is geen optie. Zonder voldoende middelen om adequaat onderhoud te kunnen plegen gaat het erfgoed op korte termijn (vijf tot zeven jaar) verloren. Zonder erfgoed is er geen Zaanse Schans. Ook de omvang van de toeristenstroom is van invloed op het erfgoed: hoe méér het wordt gebruikt, des te méér onderhoud en beheer nodig is. Het raadsvoorstel geeft aan dat voor uitvoering van de plannen ongeveer 10 jaar nodig is.
Wethouder Wessel Breunesse: “De principebesluiten die we nu aan de gemeenteraad voorleggen zijn fors maar ook noodzakelijk om het erfgoed op de Zaanse Schans te behouden. Daarnaast is het voor de bewoners van de Zaanse Schans belangrijk de leefbaarheid te verbeteren en een goede balans te realiseren tussen wonen en toerisme. De plannen die er nu liggen komen overeen met deze wensen. Uitvoering van de plannen betekent ook samenwerken met alle betrokkenen in het hele gebied om deze klus te klaren. De ondernemers zijn van harte welkom om aan te sluiten. Alle partijen op de Zaanse Schans hebben aan Zaanstad gevraagd om de regie te pakken. Er ligt nu een voorstel dat hieraan invulling geeft”.
Onttrekken aan openbaarheid onvermijdelijk
Voor een succesvol systeem van kaartverkoop is het nodig om de paden en wegen op de Zaanse Schans aan de openbaarheid te onttrekken. Vrijwillige kaartverkoop in openbaar gebied werkt niet. Daarom legt het college nu aan de raad het principebesluit voor om de regionaal belangrijke fietsroute langs de Kalverringdijk te verleggen. Dit is één van de voorstellen uit het zogeheten Mobiliteitsplan Zaanse Schans en Omgeving. Dit plan bevat maatregelen om de bereikbaarheid, verkeersveiligheid en andere mobiliteitsvraagstukken in dit gebied te verbeteren.
Gratis toegang voor specifieke groepen
Binnen het plan om de paden en wegen op de Zaanse Schans aan de openbaarheid te onttrekken wordt rekening gehouden met de wens om specifieke categorieën (zoals inwoners van Zaanstad en Wormerland, bewoners van de Zaanse Schans en hun gasten, leden van Vereniging De Zaansche Molen, personen werkzaam op de Zaanse Schans, leveranciers en particuliere horecagasten met een reservering) zonder kosten toegang te verlenen.
Berekening entreeprijs
Het college stelt als uitgangspunt voor om voor toeristische bezoekers een entreeprijs te hanteren van € 17,50 inclusief BTW. Uit onafhankelijk onderzoek van Motivaction komt voort dat dit voor toeristen een reëel entreetarief is, dat de nodige inkomsten oplevert voor het uitvoeren van alle genoemde plannen. Het college heeft op basis van deze inkomstenverwachting een model gemaakt voor de toekomstige exploitatie van het gebied. Hierbinnen wordt rekening houdt met groepsarrangementen, korting voor kinderen en de Museumjaarkaart. De Zaanse Schans heeft daarnaast ook andere inkomsten zoals huurinkomsten, parkeeropbrengsten en subsidies.