Het Van Gogh Museum in Amsterdam heeft zijn collectie van werken op papier verrijkt met twee topstukken in pastel: Avenue de Clichy, ’s avonds, vijf uur (1887) van Louis Anquetin (1861-1932) en Het Comomeer (1897) van William Degouve de Nuncques (1867-1935).
Pastel als medium
Pastel kende in de late 19de eeuw een heropleving dankzij een waaier aan nieuwe pigmenten met ongekende kleurkracht. Pasteltekeningen konden relatief snel en op locatie worden vervaardigd. Ze werden door kunstenaars gepresenteerd als volwaardige, autonome kunstwerken vergelijkbaar met schilderijen. De twee nieuwe aanwinsten van het Van Gogh Museum illustreren de reikwijdte van de pastel: Anquetins levendige en bonte verbeelding van het Parijse nachtleven en Degouves verstilde nocturne in blauwtonen.
Modern Parijs in pastel
Anquetins Avenue de Clichy, ’s avonds, vijf uur vangt het schemermoment in de kunstenaarswijk Batignolles met contrasterende kleurvlakken en uitgesproken contouren: van de groenige weerspiegeling van de gaslantaarns tot de rode gloed vanuit de slagerij die weerkaatst op het natte trottoir. Vijf uur werd destijds ook ‘het uur van het vlees’ genoemd. Het markeert het moment dat het winkelend publiek plaatsmaakt voor sekswerkers. Zo wordt de uitgestalde vleeswaar in een heel ander licht geplaatst. De titel, het signatuur en de inscriptie op de achterzijde situeren het tafereel nauwkeurig: ‘113bis Avenue Clichy, Parijs’.
Dit adres was op een steenworp afstand van het appartement waar Vincent van Gogh op dat moment met zijn broer woonde en werkte. De compositie vertoont opvallende overeenkomsten met Van Goghs beroemde Caféterras bij nacht (1888). Anquetin en Van Gogh behoorden tot dezelfde kring die werkte aan een nieuwe schilderstijl, het cloisonnisme: vlakke kleurpartijen omsloten door donkere lijnen, geïnspireerd door Japanse prenten en glas-in-lood.
Nocturne van formaat
Het Comomeer is uitzonderlijk in formaat en kwaliteit; het behoort tot de grootste en belangrijkste pastels van Degouve en werd al in 1897 op de Salon de La Libre Esthétique enthousiast onthaald. De Belgische Degouve de Nuncques gebruikte poederig pastelkrijt in een palet van talloze blauwtinten voor dit berglandschap. Hoewel de titel verraadt waar het werk werd vervaardigd, maakt de verstilde stemming het eerder tot een droomlandschap dat tijd en plaats overstijgt.
Niet voor niets wordt de kunstenaar gerekend tot het symbolisme. Het oproepen van innerlijke gemoedstoestanden was belangrijker dan een precieze weergave van de zichtbare werkelijkheid. Degouve was autodidact, afkomstig uit een Franse adellijke familie, en nauw verbonden met de Brusselse avant-garde, Les XX. De originele lijst maakte voor de kunstenaar onlosmakelijk deel uit van het werk en versterkte met haar warme goudtonen de ‘symfonie in blauw’.
Betekenis voor de collectie
Het Van Gogh Museum verzamelt al decennia pastels en aquarellen van voorlopers, tijdgenoten en navolgers van Van Gogh. De verworven werken sluiten naadloos aan bij het collectiebeleid van het Van Gogh Museum om de 19de-eeuwse tekening als zelfstandig kunstwerk zichtbaar te maken. Avenue de Clichy, ’s avonds, vijf uur verdiept de Parijse context rond Van Gogh en de schilders werkzaam rond de Boulevard de Clichy in Parijs. De omvang en kwaliteit van Het Comomeer benadrukken de gelijkwaardige status die tekening en schilderkunst rond 1900 hadden.