Zaltbommel – De binnengracht tussen de Zandstraat en het Zaltbommelse stadpark is op dit moment een groot gapend gat. Maar er zit een uitgekiend plan achter. Grote graafmachines brengen de gracht terug in de oorspronkelijke staat, zodanig dat er weer een connectie komt met de buitengracht. Maar dat niet alleen. Binnen het idee van de sanering heeft er ook een grote schoonmaak plaats.
Archeoloog Twan van Rooij van Bureau RAAP loopt ontspannen maar gefascineerd rond over het terrein. Niks ontgaat hem. Graafwerk in een gebied met een rijke historie heeft zijn warme belangstelling. “Wat je hier ziet is wel en niet bijzonder”, vertelt hij. “Eigenlijk is het wel wat je verwacht, maar daarom niet minder interessant. Je kunt met vrij grote zekerheid vaststellen dat dit stukje Zaltbommel misschien al wel sinds de zestiende eeuw is gebruikt om afval te dumpen.
Zo ging dat nu eenmaal, tot aan het einde van de vorige eeuw. Je had als samenleving afval en dat moest je ergens kwijt. Kwam niet zo nauw. Plek zat en niemand had er last van. Je koos met z’n allen een plek en daar bracht je het naartoe.”
“En ja, ik ken de verhalen van buurtbewoners die ervan overtuigd zijn dat dat verzinsels zijn; dat er helemaal geen afval ligt. Het zijn de verhalen die je overal hoort. Bijvoorbeeld: ‘Ik heb het mijn opa gevraagd en die weet van niks…’ Meestal zeg ik dan dat er vóór opa ook mensen leefden in het betreffende gebied.
En dat die ook hun afval kwijt moesten. Minder dan in de moderne tijd, maar ook zij moesten het ergens laten. En kijk, je vindt hier van alles. Van oude Maggie-flesjes tot lege kokosnoten. We proberen het zo goed mogelijk op te ruimen en af te voeren. En tegen de taluds van de uitgebaggerde binnengracht komt straks schone grond.”
‘Aannemen’
Veel antwoorden levert het graafwerk aan de Zandstraat niet op. “Maar dat kan ook niet”, vertelt Twan van Rooij. Dan zou je het hele gebied moeten afgraven en dan nog is het maar de vraag wat voor conclusies je kunt trekken. En archeologie blijft vaak voor deel ook ‘aannemen’. Een honderd procent waarheid krijgt je eigenlijk nooit. Een en een is twee, maar soms ook niet. Maar dat maakt ons werk ook wel weer boeiend, Je moet steeds verbanden blijven leggen aan de hand van wat je vindt en ontdekt. Om zo tot een reconstructie te komen.”
Gapend gat
De meest opmerkelijk vondst tijdens de opgravingen is die van een molensteen. “Hier in de Zandstraat heeft vroeger een molen gestaan en deze voldeed kennelijk niet meer. Waarschijnlijk in stukken gebroken tijdens het malen en vervolgens maar in de gracht gegooid. De andere helft zal ook wel ergens liggen. En wat ik ook mooi vind om te zien – en dat tref je overal aan – is de laag van wat ik altijd noem het Interbellum. De periode van rond 1920 en 1930 waarin de weggeworpen materialen plotseling heel anders waren. Wat puin, hout. Dat soort dingen. Grover spul, waardoor de laag herkenbaar is.’
Pijpleiding
De sanering van de binnengracht – inclusief het afvoeren van de vaak met asbest verontreinigde grond – duurt nog tot eind juli 2021. Dan moet de functie van de binnengracht – water dat weer doorstroomt en weer onderdeel vormt van het ecosysteem in en om het park – in ere zijn hersteld. En de connectie met het Gatje van Opa komt weer op de oorspronkelijke plaats.
Tussen de Zandstraat en de Kindertuin ligt een buis die in de vorige eeuw nog zorgde voor de doorstroming. Die verbinding krijgt een tweede leven. De binnengracht ter hoogte van restaurant La Provence lijkt daarom ‘doodlopend’, maar is dat straks in ecologisch opzicht zeker niet. Namelijk zodra de pijpleiding tussen vernieuwde binnengracht en het Gatje van Opa in ere is hersteld.
Eiken
Het ‘nieuwe’ tracé van de binnengracht langs de Zandstraat is ook een klein beetje verlegd, richting Zandstraat. Dat is gedaan om de oude eiken die aan de overzijde van de gracht aan de rand van park staan meer ruimte te bieden. De wortelvertakking van deze bomen is in de loop van de jaren wat in de knel gekomen en door de verlegging van het tracé krijgen deze monumentale bomen nu weer meer ‘bewegingsvrijheid’ en levensruimte.
