Amsterdam – Ter nagedachtenis aan weggevoerde Joden liggen in Amsterdam vierhonderd ‘struikelstenen’. Een echtpaar protesteerde tegen zo’n beladen steen voor hun deur, maar slikt hun bezwaren nu in. Een overleden kind blijkt de reden van hun problemen met de steen.
Echtpaar staakt strijd
De twee niet bij naam genoemde bewoners uit de deftige Amsterdamse Concertgebouwbuurt kregen afgelopen weekend een storm van kritiek over zich heen toen bekend werd dat zij procederen tegen een zogenoemde Stolperstein voor hun deur. Op het steentje wordt de oud-bewoner van hun huis herdacht – een Joodse accountant die op 51-jarige leeftijd werd omgebracht in concentratiekamp Bergen-Belsen.
Uit het vonnis van de bestuursrechter – die de zaak doorverwees naar de civiele rechtbank – bleek dat zij de confrontatie met de steen een te grote ‘emotionele belasting’ vinden voor hun gezin. Verder voerden zij aan dat hun privacy wordt aangetast door voorbijgangers die op de steen stuiten en ‘indringend’ naar hun woning kijken. De sfeer in de straat, waar ook een kleinzoon van het Holocaust-slachtoffer woont, zou eronder lijden.
De kwestie trok afgelopen weekend tot in Israël veel media-aandacht. Op sociale media werd het echtpaar zelfs voor neonazi’s uitgemaakt. In een verklaring aan de Volkskrant geven zij nu meer inzicht in de emoties die het steentje voor hen zo beladen maakt.
‘Wij stoppen met de rechtszaak omdat we geschrokken zijn van de manier waarop dit in de publiciteit is gekomen en de misverstanden die hierdoor nu ontstaan. Door het overlijden van ons kind maakt een Stolperstein, duidend op ons huis, te veel los. Sinds wij hier wonen, bewaren we een document met de handgeschreven naam van de gedeporteerde bewoner op een prominente plaats in ons huis ter nagedachtenis. Wij vinden de herdenking van alle slachtoffers van de Holocaust zeer belangrijk en doen dit ook blijvend en respectvol. Wij willen niemand kwetsen en vinden het zeer spijtig als dit gebeurd is.’
De struikelstenen of Stolpersteine zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnich (69). Voor de huizen waar Joden ooit door de nazi’s werden afgevoerd, legt hij stenen met een messingplaatje van tien bij tien centimeter. Daarin zijn handmatig de naam, geboorte- en sterfdatum van het slachtoffer geponst, evenals de naam van het kamp waar hij of zij is vermoord.
Doel is de omvang en alledaagsheid van de Holocaust tastbaar te maken door de slachtoffers te herdenken op de plek waar zij uit hun leven werden weggerukt. Mooi vindt Demnich het vooral als hij familieleden die in verschillende kampen werden omgebracht ‘weer samen kan brengen’ door hun stenen naast elkaar te leggen.
Door de jaren heeft Demnich – een man met een woeste kop onder een cowboyhoed – nu zo’n 60 duizend struikelstenen gelegd door heel Europa. ‘Van Tromsø tot Thessaloniki’, zegt hij trots. Dit weekend was hij in Amsterdam.
Hoewel Demnichs project vooral veel ontroerde en enthousiaste reacties krijgt, komt het wel vaker voor dat mensen er aanstoot aan nemen. Zo worden de stenen inmiddels niet meer in München gelegd nadat enkele Joodse organisaties stelden dat zij het ongepast vinden dat voetgangers onnadenkend over de namen van Joden lopen.
In Amsterdam kreeg Paul de Haan, die de plaatsing van de stenen coördineert, klachten van een hotel dat de steen ‘niet gezellig vond’ voor gasten. ‘Daarvan hebben we ons toen niets aangetrokken.’ Maar toen de echtgenoot van een kampoverlevende zich meldde, was dat anders. Om tegemoet te komen aan de angst dat zijn vrouw een dagelijkse confrontatie met het woord Auschwitz niet zou aankunnen, werd de steen verplaatst. Van het conflict met het echtpaar in de Concertgebouwbuurt wist De Haan tot vrijdag niets.
Die kwestie ging rollen toen vrijmetselaar Jan Treffers in 2014 op verschillende plekken vier stenen liet plaatsen voor Joodse ‘broeders’ uit zijn loge – onder wie dus de 51-jarige man uit Zuid. Nadat de huidige bewoners bezwaar maakten tegen de steen, hoopte het stadsdeelbestuur aanvankelijk dat Treffers en de bewoners er met bemiddeling van ambtenaren samen uit zouden komen. Maar dat is niet gelukt.
Stadsdeelvoorzitter Sebastiaan Capel (D66) van stadsdeel Zuid besloot daarop het steentje niet direct voor de deur, maar naast de stoeprand te leggen. Capel: ‘We hoopten zo recht te doen aan de situatie. Maar verwijderen wilden we niet, omdat we in Amsterdam dit project ondersteunen en dat belang vonden wij zwaarder wegen.’
Jan Treffers vindt het ‘heel verstandig’ dat de bewoners hun juridische strijd tegen de steen nu staken. ‘Het laten rusten lijkt me de enige mogelijkheid om dit een plek te geven. Het was een strijd met alleen maar verliezers.’
Wachtlijst
In Amsterdam, waar tijdens de oorlog ruim 60 duizend Joden werden gedeporteerd, heeft de vraag naar Stolpersteine sinds zes jaar een vlucht genomen. Minimaal twee keer per jaar rijdt Gunter Demnich in zijn rode busje naar de stad om gewapend met cirkelzaag en troffel nieuwe stoepmonumentjes toe te voegen. Afgelopen weekend kwamen er weer 47 bij. In totaal zijn het er nu zo’n 400.
Dat zullen er nog veel meer worden, zegt Paul de Haan die de Amsterdamse aanvragen als vrijwilliger coördineert. Particulieren melden zich massaal aan om voor 120 euro per stuk stenen te adopteren. De aanvragers zijn veelal nabestaanden van Holocaustslachtoffers of bewoners van huizen waar tijdens de oorlogen Joden zijn weggevoerd. Wie een steen ‘bestelt’ moet wel geduld hebben, waarschuwt De Haan. ‘Omdat Gunter in principe alle stenen zelf legt, is er een wachtlijst tot 2021.’
