Amsterdam / Den Haag – Het grootste oorlogsarchief van Nederland wordt digitaal toegankelijk voor een breed publiek. Met deze ambitieuze doelstelling start vandaag het project Oorlog voor de Rechter. Het Nationaal Archief, NIOD, NOB en Huygens Instituut slaan de handen ineen om het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) te digitaliseren en de gedigitaliseerde archiefstukken leesbaar en doorzoekbaar te maken door middel van kunstmatige intelligentie. Vanaf 2025 is het CABR openbaar voor publiek en zullen de eerste dossiers te vinden zijn via Oorlogvoorderechter.nl. Er wordt daarbij rekening gehouden met de AVG-privacyregels, wat maakt dat misschien nog niet alle documenten online beschikbaar kunnen worden gesteld.
Grootste oorlogsarchief
Het CABR is het meest geraadpleegde en het grootste archief over de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Elk jaar komen duizenden mensen dossiers uit het CABR inzien bij het Nationaal Archief. In dit oorlogsarchief bevinden zich dossiers van zo’n 300.000 personen die verdacht werden van collaboratie met de Duitsers. Het beslaat in totaal bijna vier kilometer. Dossiers kunnen getuigenverslagen, lidmaatschapskaarten van de NSB, dagboeken, gratieverzoeken en soms foto’s bevatten. Over een groot deel van de verdachten bleek de verdenking ongegrond. Twintig procent is uiteindelijk veroordeeld door een bijzonder gerechtshof of tribunaal en bijna 1900 van hen kregen daarbij een gevangenisstraf van tien jaar of meer opgelegd.
Gezamenlijk project
Oorlog voor de Rechter is een gezamenlijk project van het Nationaal Archief, Netwerk Oorlogsbronnen, het Huygens Instituut en NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. De oorlogsarchiefstukken uit het CABR worden gedigitaliseerd met naar verwachting een gemiddelde productie van 152.000 scans per week. Met kunstmatige intelligentie wordt alles vervolgens digitaal leesbaar en doorzoekbaar gemaakt. Om de documenten uit het CABR beter te begrijpen en te plaatsen binnen een bredere context worden ze verrijkt met achtergrondinformatie. Ook wordt er doorverwezen naar bronnen die over hetzelfde onderwerp gaan uit andere collecties dan het CABR.
De eerste digitale resultaten worden gepresenteerd op Oorlogvoorderechter.nl vanaf 2025. Gedurende het project gaan betrokken partijen in gesprek met belangenorganisaties over de omgang met persoonsgegevens. Het project loopt tot 2027. De mogelijkheid om dwars door het CABR te zoeken zal nieuwe inzichten geven over gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, in al zijn diversiteit en vanuit verschillende perspectieven.
Financiering
De financiering voor Oorlog voor de Rechter is zo goed als rond. Het oorlogsarchief wordt vooralsnog vanuit drie ministeries gefinancierd. Het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap, verantwoordelijk voor het Nationaal Archief waar het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging is ondergebracht. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, verantwoordelijk voor zorg voor oorlogsgetroffenen en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. En het ministerie Justitie en Veiligheid, de oorspronkelijke archiefvormer van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging.
