Binnenland – ProRail heeft de afgelopen jaren maatregelen genomen om de veiligheid op en rond overwegen flink te verbeteren. Het aantal dodelijke ongevallen op spoorwegovergangen is de afgelopen dertig jaar met 80 procent gedaald. Toch is voor ProRail de beste overweg géén overweg. Besluitvorming over de aanpak van overwegen moet sneller.
Nog 7 doden teveel
In 1986 kwamen er nog 68 personen om na een botsing met een trein op een overweg. In de eerste zes maanden van 2018 waren er 7 dodelijke ongelukken. Ook het aantal botsingen op overwegen is duidelijk afgenomen; van 180 in heel 1986 tot 23 in de eerste zes maanden van dit jaar. En dat zijn nog steeds 7 doden en 23 aanrijdingen teveel. ProRail blijft zich onverminderd inzetten om het aantal ongevallen verder naar beneden te krijgen.
Drukker
Het verkeer is drukker geworden; op de weg en op het spoor. Dat betekent dat de trein en andere weggebruikers elkaar vaker tegenkomen dan voorheen. Dat gebeurt op de overweg. In Nederland zijn ruim 1.900 openbare overwegen. Het grootste deel – 95 procent – is beveiligd met slagbomen, bellen en lichtsignalen. Er zijn ook nog 113 openbare onbeveiligde overwegen waar dit niet het geval is. Er gebeuren relatief weinig ongevallen op de overweg, maar als het gebeurt is de impact vaak enorm.
Een trein rijdt met hoge snelheid en heeft geen mogelijkheid om tijdig te stoppen of uit te wijken. ProRail beschouwt mede daarom ook iedere overweg als een ‘gevaarlijk kruispunt’. Op de snelweg zijn gevaarlijke kruispunten allang uit den boze. Daar zijn alleen nog ongelijkvloerse kruisingen. Op het spoor lopen we daarin helaas nog achter.
Aanpakken
Het overgrote deel van de onbewaakte overwegen bevindt zich in het noordoosten van Nederland en op baanvakken waar, voorheen minder frequent treinen reden en wegen waar minder verkeer was. Dit is tegenwoordig niet meer zo. Treinen rijden vaker, op hoge snelheid en zijn stiller geworden. Daarbij komt dat niet alle verkeersdeelnemers ook bekend zijn met het fenomeen ‘onbewaakte overweg’. Dat maakt deze soort overweg bij uitstek levensgevaarlijk. ProRail wil hier zo snel mogelijk vanaf en doet er alles aan om nog in 2018 zo’n 25 onbewaakte overwegen aanpakken.
Niet openbare overwegen
Naast openbare overwegen kennen we in Nederland nog twee andere soorten overwegen: particuliere overwegen (ruim 200 en waarvan alleen de rechthebbende gebruik mag maken) en overwegen op emplacementen en havengebieden. Deze zijn ook vaak onbeveiligd, omdat op haventerreinen en emplacementen de treinen meestal niet harder dan 40 km per uur rijden.
Doorstroming op de weg en het spoor
Voor een goede doorstroming op de weg en hoogfrequent rijden op het spoor vormen overwegen steeds vaker een obstakel. ProRail ziet dan ook het liefst dat het verkeer over het spoor heen of onder het spoor door gaat. Nieuwe spoorlijnen, zoals de Hanzelijn, Betuweroute en de Hogesnelheidslijn, hebben al geen overwegen meer. Ook een groot deel van de Randstad is inmiddels overwegvrij.
Op bestaande spoorlijnen kijken we waar overwegen vervangen kunnen worden door een tunnel of een brug. Ook kijken we, in overleg met de gemeenten en provincies, hoe we de verkeersituatie rondom overwegen kunnen verbeteren.
Opheffen en aanpakken
ProRail geeft er de voorkeur aan de gevaarlijke overwegen op te heffen en weggebruikers om te leiden naar een ongelijkvloerse kruising of een bestaande beveiligde overweg. Als dit niet mogelijk is, moet deze overweg worden beveiligd met slagbomen, bellen en knipperlichten. Echter, een overweg opheffen of beter beveiligen is niet eenvoudig en kan ProRail nooit eenzijdig besluiten. Er schuilt een wereld van verschillende en vaak tegengestelde belangen achter. Daarnaast zijn er allerlei wettelijke procedures en regels die snelle aanpassing of sluiting bemoeilijken en vertragen.
Bij publieke overwegen is het de wegbeheerder die besluit of een overweg kan worden opgeheven of aangepast. Dat zijn vaak de gemeente of de provincie. Ook spelen verschillende belangengroepen, zoals bijvoorbeeld een Wandelnet en een fietsersbond een belangrijke rol. Dat zorgt voor een complexe en vooral langdurig besluitvorming. Daar wil ProRail vanaf. Het moet gewoon sneller.
Beveiligde overwegen
Ook een beveiligde overweg is zeker geen garantie voor veiligheid. Bijna alle ongevallen vinden plaats bij bewaakte overwegen. Ongevallen zoals in Bussum hebben maar weer eens aangetoond dat elke overweg een potentieel gevaarlijke verkeerssituatie is. De impact is enorm voor nabestaanden en getuigen. Ook kost het veel tijd en geld om de schade te herstellen. Al die tijd kunnen er geen treinen rijden en daar hebben ook de reizigers veel last van.
Voorlichting
De belangrijkste oorzaak van ongevallen op overwegen is menselijk gedrag. Dat is de belangrijkste risicofactor en tegelijkertijd moeilijk beïnvloedbaar. Met meer voorlichting wil ProRail het gedrag op en rond overwegen verbeteren. Sinds 2007 voert ProRail een campagne gericht op jongeren. Speciaal ontwikkeld lesmateriaal, een jaarlijkse campagne en onze medewerkers bezoeken scholen om hen te wijzen op gevaren van stunten bij overwegen en rondom het spoor. Afgelopen jaar zijn we ook begonnen met campagnes speciaal gericht op ouderen en beroepschauffeurs.
Handhaving
Ook voeren wij een actief lik op stuk beleid. Vorig jaar hebben we 1.098 boetes uitgedeeld voor gevaarlijk gedrag rond het spoor. De eerste 6 maanden van dit jaar hebben wij 784 processen verbaal opgemaakt. Daarnaast zijn we dit jaar begonnen met het flitsen bij overwegen. In Hilversum hebben wij in april twee flitspalen bij overwegen geïnstalleerd. Daarbij zijn na twee maanden ongeveer 500 boetes uitgeschreven. Dat zijn er ongeveer 10 per dag.
