In 2024 is het 450 jaar geleden dat de Slag op de Mookerheide heeft plaatsgevonden. De gemeente Mook en Middelaar en Stichting Huys te Moock willen hier aandacht aan schenken door deze belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis in passende stijl te herdenken. Hiervoor worden op 13 en 14 april verschillende activiteiten georganiseerd, die in het teken staan van begroeten en ontmoeten.
In stijl herdenken
Op zaterdagochtend 13 april is de protestantse kerk in Heumen geopend voor publiek. Daar is muziek en treedt het gilde op. In de middag organiseert Stichting Huys te Moock een dorpsfeest rond de kerk in Mook. Op zondag vindt de officiële herdenking van de gemeente plaats. En op zondagmiddag kunt u een nieuwe fietsroute fietsen: ‘In het spoor van de Spanjaarden’. Als blijvende herinnering zal op de rotonde in Mook nog een kunstwerk worden gerealiseerd: twee gebroeders te paard, een verwijzing naar de veldheren Lodewijk en Hendrik van Nassau (de broers van Willem van Oranje) die zijn omgekomen bij de Slag op de Mookerheide.
Met trots
Burgemeester Willem Gradisen: “Als gemeente herdenken we deze bijzondere veldslag op de Mookerheide met trots. Hier in Mook werd 450 jaar geleden een strijd gevoerd, die mede aan de basis heeft gestaan van onze Nederlandse staat; van het eerste burgerschap met waarden als vrijheid en verdraagzaamheid. In die tijd waren elders die waarden niet te vinden. Vandaar dat de Spaanse en Portugese joden en de Franse Hugenoten hier een veilig onderdak konden krijgen. Dankzij de weerstand die de gebroeders Van Nassau hier met hun huurleger tegen de Spanjaarden boden, kreeg het westen van ons land wat tijd om op adem te komen tijdens het Beleg van Leiden. Mede omdat de Spanjaarden hierheen trokken, werd Leiden uiteindelijk met succes ontzet.
Beide broers van Willem van Oranje, de vader des vaderlands, sneuvelden hier. Onze Mookerheide werd bekend in heel het land. En veel mensen kennen ook het volksverhaal van Kiste Trui, die bezeten was van de gedachte dat ze de verdwenen krijgskas van Lodewijk en Hendrik zou vinden. Op het Raadhuisplein staat al jaren een bronzen standbeeld van haar. Een paar meter verderop krijgen binnenkort de gebroeders Van Nassau voor het eerst na 450 jaar hun plek in Mook. We schrijven daarmee als gemeente Mook en Middelaar geschiedenis ”
Terug naar de 16e eeuw op de Mookerheide
Wie vochten daar eigenlijk en waarom? En waarom hadden de twee strijdende partijen juist de Mookerheide uitgekozen om het tegen elkaar op te nemen? Om goed te kunnen herdenken, zijn de antwoorden op deze en veel andere vragen van belang.
Theo van Brunschot van Stichting Huys te Moock neemt u mee naar het midden van de 16e eeuw:
“We tekenen het jaar 1555. De toenmalige 17 Nederlandse Gewesten vormen onderdeel van een groot Europees rijk met de koning van Spanje als wettig gezag. In dat jaar neemt de nieuwe koning Filips II het stokje over van zijn vader keizer Karel V en wordt zo ook Heer der Nederlanden. Deze Filips II is niet zo geliefd als zijn vader.
Hoe kan dat ook als deze heerser zowel het bestuur van de Staten Generaal steeds meer naar Madrid verschuift, de belastingen verhoogt en daar bovenop, als streng Katholiek, ook nog de nieuwe Protestante godsdienst, die op dat moment steeds meer aanhangers krijgt, met harde hand de kop in probeert te drukken. Simpel protesteren helpt niet en ook smeekbeden richting landvoogd en koning hebben geen effect. En na een nog hardere repressie na de Beeldenstorm in 1566 breekt uiteindelijk de opstand uit. De Nederlandse Opstand, ook wel genoemd de Tachtigjarige Oorlog, zal ons land van 1568 tot 1648 in zijn greep houden.”
Wie tegen wie?
Een paar jaar na het begin van de Opstand proberen de Spaanse Troepen de oproer in veel steden van de 17 Gewesten onder controle te krijgen. En dat gaat met harde hand zoals in Zutphen, Naarden, Haarlem en Alkmaar. De volgende stad die belegerd wordt, is Leiden en de aanvoerder van de Nederlandse Opstand, Willem van Oranje, wil Leiden te hulp schieten. Hij vraagt zijn twee broers, de graven Lodewijk en Hendrik van Nassau, vanuit Dillenburg met een huurlingenleger op te trekken naar Leiden om deze stad te ontzetten.
Dat huurlingenleger trekt op, aan de oostkant van de Maas, richting Mook. Een Spaans leger, onder aanvoering van don Sancho Dávila, is paraat en trekt aan de westkant van de Maas gelijktijdig mee op naar het noorden. De twee legeraanvoerders houden elkaar nauwlettend in de gaten. En deze twee legers, 7.500 huurlingen en 5.500 Spaanse soldaten zullen elkaar uiteindelijk treffen op de Mookerheide.
Waarom op de Mookerheide?
Eerst nog even een schets van de opmars van de legers. Huurlingen zijn geen lieverdjes. Veel van hen vechten alleen voor geld en anderen zijn geronseld en min of meer onder dwang onder de wapenen. Ze komen overal vandaan: van Vlaanderen, van de Gasconge, van Bohemen en velen vanuit het toenmalige Duitsland. Een bij elkaar geraapt zootje dus. Dit in tegenstelling tot het goed getrainde en gedisciplineerde Spaanse leger. Dit huurlingenleger trekt al plunderend en brandstichtend langzaam steeds meer in de richting van Mook en de Mookerheide.
Reizigers uit die contreien komen met verschrikkelijke verhalen in Mook aan. De ontreddering in onze kleine dorpen moet groot geweest zijn. Dan gebeurt waar iedereen hier met grote angst naar toegeleefd heeft. Het huurlingenleger van de calvinistische opstandelingen trekt, op 13 april 1574, niet alleen ons kleine, pastoorsgetrouwe dorp binnen maar de legerleiding besluit om hier ook te overnachten. De ellende is niet te overzien.
Ondertussen aan de Brabantse kant van de Maas
Het Spaanse leger trekt inmiddels verder aan de Brabantse kant van de Maas, steekt de rivier over tussen Overasselt en Grave en nestelt zich in de buurt van Heumen. De ervaren aanvoerder don Sancho Dávila heeft het terrein hier rond Mook goed gelezen. In die tijd, met een onbedijkte Maas, liggen de stroomgeulen van de rivier tussen Plasmolen en Mook tot aan de hellingen van de stuwwal. Bij hoogwater staat het gebied van de Riethorst blank en is daar een moerassig gebied met spaarzame droge verhogingen (de huidige ‘Maasduinen’). Even ná Mook, waar de Maas afbuigt naar het westen en de hellingen van de stuwwal zich meer naar het oosten verheffen, bestaat een vlak stuk terrein. En precies daar besluit Sancho Dávila de twee broers van Nassau te stoppen in hun opmars.
Wat gebeurt er op 14 april?
De strijd ontbrandt op de vroege ochtend van 14 april 1574 ongeveer op de plaats waar zich nu het appartementencomplex Maasstaete in Mook bevindt. De veldslag duurt de hele ochtend van 14 april 1574 en eindigt met een massale vlucht van de huurlingen dwars door de dorpskern van Mook, over het Pastoorsbosje en de hellingen van de stuwwal, om te eindigen in de moerassen van de Riethorst.
Dus niet op de Mookerheide?
Wel, meer precies: niet op het huidige prachtige natuurgebied dat we nu als de Mookerheide kennen. In die tijd wordt het hele desolate, heideachtig gebied vanaf de oude stadsmuren van Nijmegen (ongeveer op de plek waar zich nu de eerste en tweede Walstraten in het centrum van Nijmegen bevinden) tot ver achter Plasmolen ‘de Mookerheide’ genoemd. Dus wel op die toenmalige Mookerheide. Daar vallen de Spaanse troepen de huurlingen van prins Willem van Oranje aan.
Nederlanden winnen toch
In 1574 wordt de slag verloren maar uiteindelijk, 74 jaar later, in 1648, sluiten de opstandige Nederlandse Gewesten als overwinnaar de Vrede van Münster. En daarmee is de voorloper van de Nederlandse staat zoals we die nu kennen geboren, onder de naam ‘Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden’.”
